Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл гэж юу вэ?

Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл /derivative/ гэдэг нь өөрийн үнэ цэн нь суурь хэрэгслийн үнэ цэнээр тогтоогддог санхүүгийн хэрэгсэл юм. Үүсмэл хэрэгслүүдийг голчлон санхүүгийн эрсдэлийг бууруулах, хөрөнгө оруулалтыг төрөлжүүлэх, эсвэл ашиг олох зорилгоор ашигладаг.

Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл нь дараах онцлогуудтай. Үүнд:

  • Үндсэн хөрөнгөөс хамааралтай: Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн үнэ цэн нь тодорхой нэг үндсэн хөрөнгийн үнээс шууд хамаардаг.
  • Гэрээний үндсэн дээр бий болдог: Энэ нь хоёр эсвэл түүнээс дээш талын хооронд байгуулсан гэрээгээр илэрдэг.
  • Ирээдүйн гүйцэтгэлтэй холбоотой: Энэ төрлийн хэрэгслүүд нь ирээдүйн тодорхой нөхцөл байдалд тулгуурлан таамагласан үнийн өөрчлөлтөөс хамаардаг.

Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл нь хөрөнгө оруулагчдад дараах давуу талыг бий олгодог. Үүнд:

  • Эрсдэлийг удирдах: Үнийн хэлбэлзлээс үүсэх алдагдлыг бууруулахад ашигладаг.
  • Төрөлжүүлэлт хийх: Хөрөнгө оруулалтын багцыг төрөлжүүлэхэд тусалдаг.
  • Ашиг олох боломж: Үүсмэл хэрэгслүүдийг үнэ цэнийн хэлбэлзлээс ашиг олох зорилгоор ашиглаж болдог.
  • Зардал бууруулах: Томоохон санхүүгийн гүйлгээг илүү бага зардлаар удирдах боломж олгодог.

Үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүд нь ашигтай байхаас гадна тодорхой эрсдэлийг дагуулдаг. Үүнд:

  • Зах зээлийн эрсдэл: Үндсэн хөрөнгийн үнэ огцом өөрчлөгдөх боломжтой.
  • Гэрээ байгуулж буй талуудын эрсдэл: Гэрээний эсрэг тал үүргээ биелүүлж чадахгүй байх эрсдэлтэй.
  • Хөшүүргийн эрсдэл: Үүсмэл хэрэгсэлд өндөр хөшүүрэг ашиглах нь алдагдлыг ихэсгэх магадлалтай.

Монгол Улсын  зах зээлд зарим төрлийн үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүдийг ашиглаж байгаа хэдий ч хөрвөх чадварын эрсдэлээс шалтгаалж хараахан олон улсын жишигт хүрж чадахгүй байна.

Үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл нь санхүүгийн зах зээл дээрх эрсдэлийг удирдах, хөрөнгө оруулалтыг төрөлжүүлэх, ашиг олох боломжийг олгодог чухал хэрэгслүүдийн нэг юм. Гэхдээ өндөр хөшүүрэг, нарийн төвөгтэй байдал зэргээс шалтгаалж хариуцлагатай бөгөөд мэргэжлийн мэдлэг туршлага дээр үндэслэн шийдвэр гаргах нь чухал юм.